Përkthim | Genc Shehu | 16.03.2021| nyje.al

LDD: Tom, dashuria juaj për gjuhën dhe letërsinë provokon mendim. Isha duke lexuar librin tuaj të fundit, Creative Readings dhe më pëlqyen shumë komentarët mbi tekste të përzgjedhura të Freud-it, Isaacs-it, Fairbairn-it, Winnicott-it, Bionit, Loewald-it dhe Searles-it. Po mendoj këtu për dashurinë si mënyrë zbulimi të diçkaje të re – në këtë rast, zbulimi i diçkaje të re në këto tekste. Leximi yt është bindës, çel mënyra të reja të kuptuari dhe ndriçon pikën e errët të këtyre mendimtarëve të rëndësishëm. Duket sikur autorët që përzgjodhe qenë psikoanalistë të cilët nuk kishin frikë të shkonin përtej kanonit ekzistues. Ata ishin jokonformistë, mendimtarë të pavarur, disi vizionarë, të cilët po ashtu kishin një dashuri për paraardhësit e tyre. A mund të thoni diçka më shumë rreth pasionit tuaj për këta autorë dhe se në ç’mënyrë i fusni në përdorim si paraardhësit tuaj psikoanalitikë?

THO: Kur përdorni frazën paraardhës psikoanalitikë, mendimi i parë që më ndërmendet është eseja e Borgesit ku ai thotë se Kafka krijoi paraardhësit e vet. Mendoj se unë dhe të gjithë lexuesit e tjerë krijojmë paraardhësit tanë në atë se ne gjejmë – ose ndofta krijojmë – vetveten në shkrimet e të parëve tanë. Gjejmë një potencial të pasendërtuar në veprat e tyre prej të cilit zbulojmë jo vetëm se kush ishin ata, por edhe kush jemi ne. Në dekadën e kaluar, në serinë e artikujve të përmbledhur të Creative readings, unë, pa ia shtruar ndonjëherë kështu vetes, kam krijuar vetë pemën e familjes time psikoanalitike. Duke shkruar rreth veprës së këtyre autorëve unë kam deri diku rishkruar veprën e tyre në një mënyrë që është imja dhe në një kuptim tjetër, ata më kanë rishkruar mua përmes ndikimit të tyre mbi mua. E kam përdorur veprën e tyre në bash të njëjtën mënyrë që Winnicott-i përshkruan përdorimin që foshnja i bën të ëmës si pasqyrë. Më lini të shpjegohem se ç’dua të them me këtë krahasim. Idetë e Winnicott-it rreth funksionit pasqyrë të nënës janë bërë zakon të keqthuhen në një mënyrë që jo vetëm çorienton, por edhe e shndërron diçka thelbësore për zhvillimin në diçka patologjike. Tepër shpesh lexoj dhe dëgjoj analistë të përshkruajnë rolin pasqyrë të nënës si “foshnja që sheh veten në sytë e nënës”. Winnicott në fakt thotë se foshnja sheh “diçka si vetja” në sytë e nënës. Kjo e fundit është një funksion simbolik në të cilin foshnja sheh veten të transformuar në sytë e nënës – ai sheh interpretimin e vetes nga nëna, ose me fjalë të tjera, foshnja sheh metaforën që ka krijuar nëna e tij për të shprehur mbresën që foshnja e saj i ka lënë. Ky transformim i vetes që foshnja sheh në sytë e nënës së tij ekziston në një sferë joverbale simbolike. Foshnja që foshnja sheh në sytë e nënës nuk është imazhi i tij pasqyrë (dytëshori i tij). Në vend të kësaj, ai sheh mbresën, damkën që ai ka lënë në një person tjetër, një mbresë të cilës nëna i ka dhënë diçka nga vetja.

Prej këtij këndvështrimi, përvoja e foshnjës që sheh diçka si vetja në sytë e së ëmës është përvojë e lidhjes me dikë që nuk është ai. Në këtë mënyrë, përvoja e pasqyrimit është përvojë e ndarjes në dy kuptime të ndryshme. Së pari, ajo është përvojë e ndashmërisë prej nënës, e cila është person më vete që bën metafora nga ana e vet për përjetimin e saj të foshnjës. Të paktën me po aq rëndësi, përvoja e shikimit të një varianti të transformuar metaforikisht të vetes në sytë e dikujt tjetër është ngjarje vendimtare në zhvillimin e vetë kapacitetit të foshnjës për ndërgjegje, vetëdije të vetes. Në përvojën e foshnjës teksa shikon  metaforën që nëna ka krijuar për përvojën e saj për të, dy variante të foshnjës bëhen reale njëkohësisht në mendjen e foshnjës: foshnja si vete që percepton (unë) dhe foshnja si objekt i perceptimit të nënës (mua). Hapësira midis foshnjës vrojtuese (unë) dhe foshnjës së vrojtuar i parë në sytë e nënës (mua) është hapësira në të cilën përvoja e ndërgjegjes lind, hapësira ku foshnja është njëherazi vetja vrojtuese dhe vetja e vrojtuar.

Unë gjej në përvojën e leximit të veprës së mendimtarëve të mëdhenj analitikë diçka nga përvoja e rolit pasqyrë që po diskutoj. I shoh idetë e tyre si metafora për vetë mendimin tim (mendim që ndodh në procesin e leximit të veprës së tyre). Nuk mund ta theksoj mjaftueshëm se bash në idetë e tyre, ide që nuk janë krijesa të miat, gjej reflektime (transformime) të vetes që nuk i kam ditur më parë. Pikërisht këtë transformim të vetes përdor që të rishkruaj veprën tyre në një mënyrë që është origjinale – pra, ajo çka shkruaj është vetë mendimi im, që është njëherazi i ndarë prej tyre (këto janë idetë e mia origjinale) dhe i pandarë prej tyre (idetë e mia janë transformime të të tyreve). Thënë edhe në një mënyrë tjetër, ata më kanë parë mua në një mënyrë që unë ende nuk e kam parë veten; dhe unë i lexoj në një mënyrë që ata ende nuk janë parë. Është në këtë kuptim që unë krijoj vetë paraardhësit e mi të cilët më krijojnë mua teksa ua lexoj veprën.

Të konceptohet kështu prejardhja është të mohohet nocioni i kohës rreptësisht kronologjike. Lëvizja e ndikimit (dhe kohës) nuk është vetëm nga e shkuara në të tashmen në të ardhmen. Lëvizja e ndikimit dhe kohës është po ashtu nga e ardhmja në të tashmen në të shkuarën. Ne që jemi lexuesit aktualë të Freud-it, Isaacs-it dhe Winnicott-it ndryshojmë të shkuarën (ia shndërrojmë veprën siç e kishin kuptuar ata) në aktin tonë të tanishëm të transformimit (rishpikjes) të asaj që shkruan ata. Mbi të gjitha, duke bërë veprat e tyre tonat, ne vijmë në jetë si mendimtarë të denjë më vete, me idetë tona që të tjerë në të ardhmen do t’i përdorin në procesin e krijimit të vetvetes në mënyra të paimagjinueshme për ne tani.

LDD: Përgjatë dekadave që keni praktikuar psikoanalizë, çfarë ju duket se ndodhet në bërthamën e saj?
THO: Dy gjësende më vinë menjëherë në mendje si përgjigje ndaj pyetjes suaj. E para është rëndësia e të qenurit i njerëzishëm. Pa këtë si karakteristikë përkufizuese të analistit, nuk ka asgjë psikoanalitike rreth përvojës që ndodh midis analistit dhe pacientit. Kam patur shumë njerëz, kandidatë ashtu sikurse njerëz jashtë profesionit të shëndetit mendor, që janë këshilluar me mua sa i përket vështirësive në analizat e tyre personale. Pothuaj gjithmonë, analisti nuk ka qenë i aftë të menaxhojë kundër-transferencën dhe është bërë çnjerëzor në mënyrën e vet të të qenuri me pacientin. Disa herë kjo merr trajtën e analistit që e trajton pacientin sikur të ishte armik i mirëqenies së tij, integritetit të tij, namit të tij e kështu me radhë. Dhe në pothuaj çdo rast, mua më është dukur se, pavetëdijshëm, analisti e përjeton atë çka po ndodh midis tij dhe pacientit si kërcënim kundrejt shëndetit të tij mendor. Në përgjigje ndaj këtij rreziku, analisti kundërsulmon duke u sjellë në një mënyrë që ai beson se do të kërcënojë shëndetin mendor të pacienit. Duke patur parasysh sa dije të thellë ka për pacientin, analisti ndodhet në një pozitë që mundet t’ia gjejë mjaft mirë pikën më të tmerrshme pacientit.

Nuk mund të futem në imtësi për arsye konfidence, por në disa raste kundërsulmi i analistit ka marrë formën e shfrytëzimit të ndjenjave transferenciale të pacientit në lidhje me varësinë e skajshme të tij. Në këto raste, analisti kërcënon shprehimisht ose me nënkuptim t’i presë lidhjet me pacientin në një mënyrë të atillë që përçon ndjenjën se nuk do ketë analist apo terapist tjetër që të dojë të merret me një pacient kaq të shpifur dhe të rrezikshëm. Jo vetëm që analisti do ta braktiste pacientin, ai i përçon pacientit edhe idenë se gjithçka tjetër në botë do ta lërë pacientin dhe kësisoj pacienti do të përfundojë i vetmuar në botë, i paaftë të kujdeset për veten dhe në fund do çmendet apo do vdesë, që ndjehen si e njëta gjë. Kjo është ajo që dua të them me trajtim çnjerëzor të pacientit. Kjo nuk është psikoanalizë.

Gjëja tjetër që më erdhi ndërmend sa i përket pyetjes suaj në lidhje me çfarë konsideroj unë si qendrore për psikoanalizën është diçka që është aq e vjetër sa është klishe dhe prapë besoj se shpesh mënjanohet apo shpërfillet si ide. Në mendje kam idenë se psikoanaliza nuk është vetëm një “terapi e të folurit”, ajo është “terapi e bisedës”. Nuk mjafton që analisti të dëgjojë pacientin me “vëmendje të baraz-pezulluar”, siç i thoshte Freud-i, dhe të bëjë interpretime të transferencës të kurdisura mirë në kohë. Edhe nëse kjo do të bëhej me saktësinë dhe mjeshtërinë më të madhe të mundshme, unë besoj, mbështetur nga mbikëqyrja e analistëve që punojnë kështu, se pacienti bëhet më i aftë të vrojtojë veten dhe të bëjë lidhje midis përvojës së shkuar dhe të tashme. Por dituria rreth vetes nuk mjafton për të shkaktuar rritje fundamentale psikologjike. Përvoja analitike, për mendimin tim, është përvoja e të folurit me një person tjetër, nuk është përvojë e të folurit kundrejt një personi tjetër. Kjo e dyta shpesh më ngjan se përbën diçka të krahasueshme me lojën paralele të fëmijëve. E para, një bisedë në të cilën dy njerëz flasin me njëri-tjetrin, përfshin një tip tjetër të strukturimit të gjuhës dhe të përvojës. Biseda e folur jehon me një bisedë të pavetëdijshme në të cilën dy njerëz mendojnë bashkë. Të mendosh bashkë është tipari tjetër thelbësor i psikoanalizës që kam në mendje. Siç thashë më herët, duhen dy njerëz për me mendue – pra, lypet krijimi i një forme të menduari të pavetëdijshme të përbërë prej mendimit dhe ndijimit të dy njerëzve, që i mundëson të mendojnë në një mënyrë që asnjëri i vetëm individualisht nuk mund të mendonte/ndjente. Është pikërisht kjo përvojë e të menduarit me një person tjetër me të cilin je në bisedë, vetëdijshëm dhe pavetëdijshëm, që besoj se ka potencialin të krijojë kushte në të cilat mund të ndodhë një ndryshim psikologjik te pacienti dhe analisti. Ka shumëçka që futet në bërthamë të psikoanalizës, por këto janë aspektet e një përvoje analitike që mua më duken thelbësore.

LDD: Tom, ju keni prezantuar konceptin e “të tretit analitik”. Si dallon ky koncept nga ai i “fushës analitike”?
THO: Unë në fakt i përdor të dy. Se kë përdor varet nga cili aspekt i përvojës analitike rrekem të mendoj apo të flas. Të dy konceptet janë metafora dhe secili thekson një aspekt të ndryshëm të funksionimit mendor. Mendja nuk është gjë materiale – nuk mund ta shohësh, masësh as madje ta lokalizosh atë. Nuk zë hapësirën midis veshëve tanë. Pavarësisht faktit që unë e di këtë, nuk mund ta ndal veten të imagjinojë që mendja është “në” kokët tona. Por meqenëse ky është keqkonceptim dhe mendja nuk është gjë materiale, ne përdorim metafora, që nxirren prej botës fizike, për të menduar rreth funksionimit mendor. Koncepti i një fushe analitike huazon prej fizikës në masën që krahason ndërveprimin e forcave të padukshme psikike me ndërveprimin e forcave në fusha të tilla si fusha elektromanjetike dhe ajo e forcës së gravitetit. Metafora e fushës analitike theksin e vë në mënyrat sesi fushat e forcave gjenerohen nga ndërveprimi i “poleve” të ndryshme dhe në mënyrën si forca tejet të mëdha mund të gjenerohen nga ngjarje që janë të padukshme.

Koncepti i të tretit analitik është metaforë që është analoge me “teorinë e emergjencës”, një grup idesh që po zhvillohen rishtazi nga teoricienë në shkencat natyrore. Teoria e emergjencës mban qëndrimin se materia dhe energjia e një kategorie ka potencial të (ri)kombinohet në mënyra që nxjerrin një produkt që dallon tërësisht në natyrë prej elementëve që kombinohen dhe për pasojë është plotësisht i paparashikueshëm. Shembulli më dramatik i mundshëm i “emergjencës” së këtij lloji është krijimi i jetës prej kombinimit të kimikatëve dhe forcave elektrike të pashpirt. Metafora e “të tretit analitik” e vë theksin më pak mbi fushën e forcës që krijohet nga përvoja e vetëdijshme dhe e pavetëdijshme e dy njerëzve sesa në krijimin e një mendjeje të tretë, një subjektiviteti të tretë, pra të pareduktueshëm në shumën e dy subjektiviteteve që futen në formimin e tij.  I treti analitik është metaforë për krijimin e një mendjeje që ka ekzistencë të vetën dhe është e aftë të mendojë në mënyra që asnjëri prej kontribuesve ndaj krijimit të subjektit të tretë nuk është i aftë të gjenerojë më vete. Ndërkohë që dëgjon përshkrimin që po i jap metaforës së të tretit analitik, ekziston një rrezik që metafora të përdoret tepër konkretisht. Për shembull, kur mendon konkretisht, dikush mund të pyesë, “A është ky një person i tretë që nuk ka trup?” dhe “A mundet një mendje e tretë pa trup të ketë përvojë trupore?”. Sigurisht, ta marrësh metaforën si fakt fizik prodhon këto absurditete dhe të tjera. Çdo metaforë mbërrin pikën e thyerjes së vet kur shtrihet tepër larg ose përdoret tepër konkretisht. Me rëndësi është që kur përdorim metafora të mbajmë mend se ato janë vetëm metafora dhe se na duhet të përdorim metafora të tjera ose të shpikim të reja kur të vjetrat mbërrijnë pikën e thyerjes ose kur bëhen bajat.
Sigurisht që metafora e fushës analitike ka limitet e veta, po ashtu. Nëqoftëse merret fjalëpërfjalshëm dhe jo metaforikisht, lindin pyetje absurde, si: Çfarë është një fushë force e mendjes? A “bën kontakt” pavetëdija e njërit me atë të tjetrit? Çfarë do të thotë “kontakt” në një fushë mendore?

Për të lexuar pjesën e tretë kliko këtu.