Prof. Dr. Nebi Bardhoshi | 20.12.2017 | nyje.al

Kjo fjalë do të përpiqet të rrok shqetësimin mbi imazhin publik, e kam fjalën për atë negativ, të ngritur për Kamzën. Edhe pse jo në detaje, kjo analizë e shkurtër do të përpiqet të ftojë në reflektim, sesi disa të vërteta të mëtuara absolute, s’janë gjë tjetër veçse shprehi e shtjerrimit të ideve politike kreative, dhe po aq hedhin shtat në heshtjen e studiuesve të shkencave humane në Shqipëri. Shpresa ime, është që kjo fjalë, të mos përdoret e as të kuptohet si mburojë apo si tentativë për të justifikuar çfarë është për t’u qëmtuar brenda shoqërisë të të ardhurëve!

Kamza, është një rast konkret e po aq paradigmatik. Ajo, krijimi i saj, është shprehje e rënies së një regjimi totalitar, një regjim edhe i flijimit edhe i masakrës që bënte çdo përpjekje për të asgjësuar tjetrin brenda vetes. Në anën tjetër, Kamza është shprehi e hapjes së një shtegu kalimtar drejt një imagjinate europiane, e cila për ideal të saj, ka krijimin e një fushe sociale, ku njeriu ka mundësi të përshfaq tërësisht dinjitetin. Po aq, Kamza është shprehi e një bote gjithnjë në lëvizje, ku gjuha e përdorur në prodhimin e Tjetrit bëhet instrumentale.

Në shoqërinë post-socialiste shqiptare, Europa në nivel ideal do të duhej të ishte trualli imagjinar, i cili do të ndihmonte në dekurajimin e krijimit të Tjetrit Instrumental, por si dëshmon rasti i Kamzës- marrë si rast paradigmatik- Europa është përdorur për të krijuar të kundërtin lokal. Krijimi i të kundërtës në vetvete nuk është një akt për t’u shqetësuar, por kur ky tjetër projektohet si i padenjë dhe i përçmuar, atëherë këtu do të duhej të pikëniste shqetësimi.

Në leximin tim, diskursi publik, i udhëhequr prej atij politik, duke marrë Europën si shenjë referuese, kolovitet nga Kamza te Blloku. Të dy këto shenja, troje imagjinare e sociale, përdoren rëndom sa herë shtjerrin idetë kreative. Nëse për Bllokun apo për ish-Bllokun ka një shqetësim publik për të matur dhe përballur me të, për rastin e Kamzës përgjithësisht heshtet në mjediset e shkencave sociale.

Folësi, në një shoqëri që ka më shumë se gjysmën e ekonomisë informale gjen rast të tronditet kur përmendet pushtimi i tokës. Imazhi i Kamzës, lidhet me pushtimin e tokës prej njerëzve të ardhur kryesisht nga viset malore- veriore, në mënyrë të paligjshme, pra duke pushtuar tokën! Duke jetuar ashtu si dinë ata vetë. Të ngrirë në kohë. Krejt të njëjtë me njëri-tjetrin. Krejt një mendim politik. Krejt dorëzuar ndaj këtij fati. Një kulturë jo urbane! Kësisoj, Kamza, është zona më politike, veç Bllokut. Kamza merret si shenjë përulëse për shumëkënd në politikë e në jetën publike. E kjo paradoksalisht vjen kryesisht prej së Majtës.

Inferioriteti kulturor supozohet t’i ketë paraprirë gjithë shkeljeve të tjera. Të gjithë këto shënjues, i përmbush, apo i nënshtaton botëkuptimi për të ardhurin. I ardhuri, në shoqërinë tonë moderne shikohet si shqetësim. E kjo është simptomë e modernitetit, i cili pajis folës me gjuhë klishe. Por studiuesi i shkencave humane përsëri zgjedh të hesht.

Jo të gjithë të ardhurit, por kryesisht të ardhurit brenda nesh, ose prej periferive ekonomike, shihen njëkohësisht si të ardhur inferior për nga ana kulturore. Edhe ata që e kundërshtojnë këtë argument, ose më saktë këtë pamje, s’kanë aspak për qëllim të gjejnë ndonjë të vërtetë. Qëllimisht ose jo, mbrojtësit e krijojnë një imazh i cili nuk jep mundësi për të reflektuar mbi të vërtetën. Kësisoj, në të shumtën e rasteve mbrojtësit e të ardhurit janë të pajisur po aq me një gjuhë klishe, të krijuar prej një etnografie apo historie të ngrirë në kohë. Kujtoj rastin kur një gazetare e re në Norvegji kritikon me të drejtë një prej studiuesve me emër në botë në antropologjinë sociale, Hylland Eriksen, kur i kujtonte se ajo si vajzë me prejardhje nga Pakistani, nuk kishte nevojë për një antropologji që legjitimon babain pakistanez që vret vajzën e tij, pse ajo kërkon të jetojë sipas mënyrës norvegjeze.

Kamza si shembull paradigmatik, si një pjesë e një gjuhe plot klishe, ngelet, kësisoj, një sfidë për t’u matur me të. Mbi të gjitha duket të jetë sfidë për çdo studiues të shkencave humane, duke përfshirë këtu dhe juristët. Të cilët, më shumë të shqetësuar për parimin e shtetërores, apo parimit të pronës e shenjtërisë së saj kanë anashkaluar njerëzoren.

Ka edhe më. “Intelektualë” të ndryshëm, shprehin gjithë simpatinë e tyre për një sistem totalitar dhe vetë debatet publike mbi qytetin, marrin si shembull të mirë qytetin gjatë komunizmit. Unë mendoj se gjatë komunizmit është zor të flitet për qytet, nëse qytetin e marrim si hapësirë sociale që njerëzit të parin shqetësim e kanë mendimin e lirë! Pra mendoj se një hapësirë e zotëruar totalisht prej një mendimi diktatorial, s’mund të quhet qytet. Ose së paku, do duhej rënë dakort që dështimet shtetërore, në post-socializëm të mos shikoheshin si faje të të ardhurit.

Le të marrim shembullin e pushtimit të tokës, në dukje argumentin më kokëfortë për ta përshënjuar truallin e Kamzës si shembull të kundraligjshmes dhe për rrjedhojë si një realitet social anti-europian. E kur themi anti-europian, tamam tamam kuptimi që merr lokalisht është gati-gati anti-njeri! Për mendimin tim çështja në fjalë është shumë komplekse, por le të mos e përdorim kompleksitetin e as pushtimin. Rreth ¾ e botës urbane bashkëkohore jeton në informalitet. Trajtat e informalitetit janë të ndryshme. Kjo statistikë s’duhet të na bëjë të themi se kështu duhet, por duhet të na shërbejë që informaliteti të mos përdoret si kategori për të klasifikuar disa njerëz si jo njerëz apo thjeshtë si të prapambetur.

A është Kamza Europë? Në shoqëri të dominuara nga mungesa e drejtësisë, informaliteti ka gjasat të jetë akti më njerëzor, moralisht më i drejti. Së dyti në rrafsh historik, për truallin europian, pushtimi i tokës dhe vetë informaliteti nuk ka qënë tabu. Tabuja e shenjtërimit të tokës prej pushtimit, është e vonë. Kjo tabu është shprehi e mitologjisë laike të legjislacionit modern. Por ia vlen ta përkrahim. Me një kusht. Që kjo shenjtëri e tokës, të mos dalë as jashtë kontekstit, e as të mos jetë një mastar për njerëzoren. Shkurt çfarë dua të them me këtë. Shumica e njerëzve në këto troje informale e kanë blerë tokën. Por edhe nësë nuk është kështu, pra ta marrim sikur të gjithë tokën e kanë pushtuar, ky nuk është argument për t’i poshtëruar. “Intelektualit nga Tirana”, i mjafton të hedhin një vështrim në katet e epërme, por edhe thjeshtë në universitetin apo institucionin që punon dhe do të konstatojë shpejt se jeton m’u në mes të Kamzës që ka projektuar për ta klasifikuar tjetrin si inferior.

Idealet e Europës së sotme, nuk do të lejonin ngritjen e një diskursi kaq përçmues ndaj të ardhurit, e ndaj kujtdo tjetër. Pra diskursi anti-kamziot, ose kundër të ardhurit është një diskurs në themel anti-njerëzor e bashkë me të anti-europian. Europa si ideal, është një projekt humanist, ku i huaji gjendet në truallin e vet social, e ku ligji duhet të jetë një fushë sociale për artikulimin e dinjitetit njerëzor. Shoqëri si e jona, duhet që të dinë të reflektojnë thellë mbi të ardhurin. Vendasit duhet të gëzojnë sa herë ka të ardhur, sepse i ardhuri është shenjë se ai qytet, ai vend do të ketë jetë. E kundërta do të duhej të ishte shqetësim.

Për ta mbyllur. Kamza, institucionet vendore, e çdo qytetar, duhet të vetëdijësohen sot se qytetet janë sa hapësira të nacionales po aq dhe globale. Kamza, si çdo hapësirë sociale në “periferi” duhet të përpiqet të ngrejë kapacitetet e saj krijuese. Të krijojë rrjete sociale, jo vetëm me vendas, por me njerëz që në themel të tyre kanë kreativitetin si replikues me çfarë bëhet pengesë për zhvillimin e dinjitetit njerëzor, e mbi të gjitha kreativitetin si shpallja e shprehi e njerëzores.

Prof. as. dr. Nebi Bardhoshi, është drejtues i departamentit të etnologjisë pranë Institutit të Antropologjisë Kulturore dhe Studimit të Artit, Tiranë. Bardhoshi është kërkues shkencor pranë ish-Institutit të Kulturës Popullore, sot Institutit të Antropologjisë Kulturore dhe Studimit të Artit që nga viti 2002. Nga viti 2015 e këtej, prof. as. dr. Bardhoshi është researcher felloë, në Graduate School for East and Southeast European Studies, Regensburg, Gjermani, si dhe visiting profesor, në universitetin e Regensburgut, për lëndën Property and Anthropology of laë (2017). Bardhoshi ka eksperiencë mësimdhënieje në universitete të ndryshme brenda dhe jashtë Shqipërisë, në lëmin e etnologjisë, antropologjisë sociale, antropologjisë së të drejtës, antropologjisë të së drejtës.