28.09.2024 | Nebi Bardhoshi | nyje.al 

Dy ndërdyzime i paraprijnë idesë nëse duhet shkruar më për temën e “Shtetit të Bektashinjve”. E para ka të bëjë me natyrën komike të propozimit, ndërsa e dyta me faktin se kjo ide prek apo cenon një prej tabuve shoqëri-krijuese. Edhe në këtë përsiatje analiza do të bëhet nën dritën e antropologjisë politike që bën bashkë teorinë e ‘shtetit teatër’, rrengshorit, dhe antropologjisë të së keqes. 

Rrengëshori nuk është domosdo komik edhe pse termi tingëllon kështu dhe anipse në mitologji shpesh rrengshori e ka për funksion të bëjë njerëzit të qeshin sidomos në kohë krizash. Shoqëria njerëzore ka njohur vijimisht figura të ndryshme mitologjike të “tricksterit”, të cilat duket se në modernitet gjetën terren dhe “emigruan” jo pak nga bota e mitologjisë, legjendave e përrallave në botën e politikës. Parë antropologjikisht, ky emigrim, prej botës së përralltë e po aq imagjinative tek sfera profane e politikës, me gjasë, mund të jetë një prej shndërrimeve më të mëdha ndodhur në sferën e kulturës. Veçse për të mos negativizuar pa vend, moderniteti aq sa hap shteg për emigrimin e Rrengshorit drejt sferës publike, po aq e përballë atë me idealin e së vërtetës, së drejtës dhe së mirës.   

Duke shtuar këtë mëtim teorik kemi mundësi të kuptojmë shfaqjen e Rrengshorit në qendër të botës politike dhe, me gjasë, shtetin ta shohim herë si skenë teatri e herë si lodër në duart interpretative të Rrengshorit, rrengshorëve dhe vetë kulturës politike depërtuar tej e tej nga rrengu.  Në epokën kur humanitetet e humbën autoritetin e dijes, ku dominoi ekspertologjia, jemi bërë banorë të një bote që për dikë do të përmblidhej si epokë e pas- së vërtetës. Me shënimin e fundit nuk kemi ndërmend ta relativizojmë hallin tonë, duke thënë se kudo ndodh kështu, por është më shumë për të kuptuar se jetojmë në një dert politik dhe derti është vetë politika e cila i ka bërë vend rrengut si sjellje dhe si normativitet. As dogmatizimi i gjuhës duke demonizuar këdo me etiketimin si “Rrëngshor” nuk përndjellë rugën kah e mira, e drejta dhe e vërteta. As braktisja e një urtësie relativizuese sidomos në proceset njohëse, nuk sjell ndriçim drejt dijes, por rrezikon dogmatizim dhe mohim. Nuk besoj se një tezë apo qasja teorike është më solide nëse është toksike, sepse dhe kjo përqasje veçse ushqen më shumë makinerinë e mohit. Thënë këto vimë te shqetësimi kryesor i kësaj përsiatjeje që është se si të përballemi me një qeverim që ka kthyer rrengun dhe pakuptimësinë në instrument qeverimi. E si do të sillemi kur me këto instrumente qeverimi preken territore të shenjta të shoqërisë dhe shtetit?

Edhe pse nuk e ka tagër kushtetues, kryeministri ia lejoi vetes të dalë në mexhlisin botëror, pra në OKB, dhe të bëjë me dije për një projekt për krijimin e një Shteti Bektashi. Pak para se të ndodhte kjo, një nga mediat më të mëdha në botë, New York Times, e kishte sjellë këtë lajm në faqe të parë. Pra, skena hapëse e këtij akti shtetëror teatror s’ka se si të jetë më glamoroz. Shumëkush, të paktën kjo më ndodhi mua, qëndroi ca kohë në heshtje, duke mos e besuar ose duke e parë si një gjendje “pakuptimësie” e, për rrjedhojë, të pavlerë për të folur. Gjendja e pakuptimësisë nuk është një gjendje e pazakontë në “Shtetin Teatër”, por këtu fillon diferenca midis “Shtetit Teatër” dhe vetë teatrit. Teatri e ka për qëllim shtrimin e paradokseve si ftesë për reflektim dhe kulmon me teatrin e absurdit, ndoshta. Teatri i absurdit, si dëshmi e një zbulimi të vetmisë, parë nga ekzistencializmi dominohej nga mungesa e një qëllimi. Veçse e gjithë kjo ishte brenda lojës së teatrit e që kërkonte të zgjonte te njeriu ndjesi të tjera për vetminë universale dhe qëllimet dhe kuptimin e  jetës. 

Por, kur shteti merr tiparet e teatrit, analiza e absurdit nuk mund të bëhet e njëjtë. As absurdi në zemër të shtetit, sado që ‘shteti teatër’, nuk mund të jetë i njëjtë. Ku qëndron absurdi dhe pasojat e tij kur shteti kthen lojën e absurdit si mjet qeverimi? Më së pari, si mund të mendohet që një shtet do të pjellë një shtet? Përdorim fjalën “pjellë” sepse po bëhet fjalë me lind një shtet prej të njëjtit trup, por në të ardhmen duhet kërkuar një tjetër metaforë. Shteti lindet në lloje të tjera formash, por zakonisht prej një lufte a gjendjeje të jashtëzakonshme, ku një grup etnik apo bashkësi tjetër sociale bind veten dhe të tjerët se nuk jetohet më nën të njëjtën çati shtetërore me shumicën apo shtetin e dikurshëm. Pastaj duhet një proces njohjeje. 

Anipse njerëzit kanë kapur ndjesinë e absurdit, sërish kanë nevojë të bëjnë lidhëza kuptimore, pasi këtë lojë po e bën figura kryesore politike dhe këtë po e bën nga një zyrë shtetërore e ekzekutivit, shto këtu që kjo ndodh në vit elektoral. E këtu absurdi pjell absurdin tjetër, juridik e politik. Në cilin vend të botës kreu i ekzekutivit e ka kompetencë, e lëre pastaj të ndërmarrë iniciativë, të krijojë një shtet brenda shtetit të vet dhe këtë ta ofrojë si një dhuratë për ata që ai i quan “të moderuar” nga një pikëpamje fetare, duke shpallur kështu edhe “të pamoderuar”. Vijon absurdi. Duke qenë se “janë të moderuar”, atëherë ata meritojnë shtet. Pyetja që pjell absurdi në këtë rast – po “të pamoderuarit” çfarë meritojnë? Nuk po hyjmë këtu se bektashinjtë kishin arsye historike që zgjodhën shtetin shqiptar e jo një shtet të tyre si vendin e Kryegjyshatës Botërore.  Për të dalë prej kurtheve të absurdit që ka hyrë brenda praktikës shtetërore na ndihmon teza që Kryeministri sillet si trickster dhe me këtë propozim po tricksteron. Tricksteri nuk ka shqetësim të vërtetën dhe, me sa duket, as kuptimësinë.  

Kësodore, teza që ky skandal ka për qëllim “zhvendosjen e vëmendjes” prej skandaleve është edhe një mënyrë për t’u mbrojtur prej shkallës së lartë të pakuptimësisë. Sado të mos e duash kryeministrin e vendit tënd, nuk është e lehtë të gjindesh në një raport ku jo vetëm përtallesh e nuk konsiderohesh, por as nuk mund të kuptosh më përtalljen dhe moskonsiderimin si subjekt politik – qytetar. Tashmë shfaqet një tjetër horizont, ndoshta krejt apolitik, teksa sheh e përjeton se  “pakuptimësia” mund të jetë kthyer në instrument qëndror qeverimi. Këtu mendoj se duhen nënvizuar dy nivele, të dyja kushtetuese parë në plan antropologjik. Ideja për një Shtet Bektashi prek dy tabu kushtetuese të shoqërisë kombëtare shqiptare dhe demokratike. Sikurse është nënvizuar nga shumë njohës të historisë dhe politikës, kjo ide kryeministrore, prek indin kombëtar, sepse akti më i lartë politik i rilindësve ishte mospranimi i një feje si kryesore për shtetin e shqiptarëve dhe ku shteti duhet të qëndronte i baraslarguar, por edhe njëherazi i barasrespektuar ndaj çdo rendi apo urdhri fetar. Ky princip rilindas gradualisht u shndërrua në tabu, pra në një normë dhe institucion themelor, të cilin kushdo që tentonte ta prekte do të ndihej njëherazi i padenjë për të menduar se mund të drejtojë vendin. Tabuja e dytë është cekja e një parimi të shkruar në Kushtetutën aktuale dhe që lidhet kryesisht me sovranitetin dhe pacenueshmërinë territoriale. Pra çka ka qenë tabu dhe vijon të mbetet është copëzimi apo dhënia e një pjese të territorit. Shembujt historikë dhe bashkëkohorë ku është lëshuar pjesë e territorit të kombit dhe të shtetit dihen dhe, po ashtu, dihet se si e përndjek ky fakt atë që vendosi të pranojë një fakt të tillë. Kur hedhim një sy nga dija antropologjike duket sikur Tricksteri përngjan me Shamanin. Përshembull, një prej pasojave që ndodh kur shkelet një tabu a një vend tabu është humbja e të folurit. Një prej institucioneve që kthen të folurin në shoqëritë parake ka qenë shamani. Kjo forcë kthimgjuhe duket buron nga aftësia e shamanit për të pajisur njerëzit me kuptim dhe, për rrjedhojë, edhe e kthen të folurin. Ndërsa tricksteri duket se e paska aftësinë e të lënit të pagojë dhe shfaqet si një aktor i pakuptimësisë.

Pa dashur ta ekzagjerojmë, por as ta neglizhojmë, pra një nevojë për ta gjetur gjuhën e duhur, qeverimi me anë të praktikave të  pakuptimësisë politike duhet marrë me nënqeshje por seriozisht, jo aq për pasojat që sjellin drejtpërdrejt propozime si ai për krijimin e Shtetit Bektashi, por më shumë për pasojat që sjell kjo tipologji e të menduarit politik.