Përkthim | Genc Shehu | 16.03.2021| nyje.al

Pjesa e III-të

LDD: Në çfarë rrethanash e gjeni veten të përdorni njërën metaforë a tjetrën – fushën analitike dhe të tretin analitik?

THO: Kjo është pyetje e vështirë. Më lini të mendoj pak për të sepse unë luhatem nga njëra te tjetra në një mënyrë që ndihet e natyrshme, por nuk kam vija të rrepta ndarëse midis tyre.
Dy konceptet rrinë më së shumti cipë mbi cipë. Kjo është thjesht përshtypje, por mendoj se unë kam prirjen të përdor konceptin e fushës analitike kur mendoj për një situatë analitike ku vetë korniza dhe tipet e trysnive që po ushtrohen pavetëdijshëm mbi analistin në raport me kornizën janë në lojë.

Unë mendoj se përdor koceptin e të tretit analitik kur mendoj rreth fanitjeve ose ëndrritjeve me sy hapur dhe mënyrave sesi [këto] janë shprehje të mendimeve dhe ndjenjave që nuk janë krijuar ekskluzivisht as nga analisti as nga i analizuari. Në mënyrë të ngjashme i mendoj edhe ëndërrat e pacientit – ato nuk duhen marrë medoemos si krijime të pacientit. Por nuk do të doja që këto përshtypje të para të merren si pohim i kontekstit “të përpiktë” ku këto dy metafora duhen zbatuar. Çdo person do të përdorë metaforat e të tretit analitik dhe të fushës analitike në mënyra që funksionojnë më së miri për orvatjet e tyre për të menduar rreth asaj që po ndodh në një çast të dhënë në një përvojë analitike. Dhe nuk do kalojë shumë kohë kur të dyja metaforat do të jenë bërë bajat dhe të tjera do të duhet të shpiken.

LDD: Ju dhe biri juaj, Benjamini, keni shkruar një libër bashkë mbi psikoanalizën dhe kritikën letrare – Veshi i analistit dhe syri i kritikut: Duke rimenduar psikoanalizën dhe kritikën letrare [The analyst’s ear and the critic’s eye: Rethinking psychoanalysis and literary criticism]. A mund të më tregoni pak rreth përvojës suaj të shkrimit të këtij libri me birin tuaj?

THO: Shkrimi i atij libri me Benin ishte një prej përvojave më përmbushëse dhe të gëzueshme të jetës time. Është gjë e jashtëzakoshme të punosh në një projekt të këtij tipi me fëmijën tënd që nuk është më fëmijë, por një studiues i arrirë letrar. Njerëzit më pyesin nëse kishte shumë konkurrencë dhe armiqësi në shkrimin e librit tonë bashkë. Çdo herë, unë habitem nga pyetja sepse nuk kishte fare armiqësi nga asnjëra anë. Bashkautorësia e librit qe medium i mrekullueshëm që të njiheshim me njëri-tjetrin si të rritur.

Pjesë e gëzimit të kësaj përvoje ishte që munda të mësoj goxha shumë prej Benit. Unë u befasova shumë nga aftësia e Benit për të bërë vrojtime shumë të holla rreth supozimeve që unë vazhdimisht bëja pa qenë i vetëdijshëm për to në kritikën letrare që kisha shkruar. Për shembull, ai më vuri në pah se prirem të privilegjoj zërin karshi aspektesh të tjera të përdorimit që autori i bën gjuhës, pa justifikuar pse besoj që zëri, në një pasazh të caktuar, është aspekti më me rëndësi i përdorimit të gjuhës në atë pasazh sesa sintaksa, për shembull, ose zhanri letrar që aludohet. Ai vuri në pah po ashtu se unë e marr për të mirëqenë se nëse një poemë apo roman evokon një gjende të caktuar ndjenje, autori duhet ta ketë përjetuar dikur – ndofta vetëm kur e shkroi atë pjesë – këtë grup ndjenjash. Kur ai më bëri këtë vërejtje, unë thash, “Personazhet janë trillime, kështuqë nuk mund të ndjenjë gjë. Kush tjetër pos autorit mund të jetë duke ndjerë ndjenjat që zgjohen nga tregimi?” Ai pyeti, “Përse nuk është e mundur që një autor të jetë mjaftueshëm i zoti në përdorimin e gjuhës sa të krijojë çfarëdo gjendje ndjesore në një tekst?” Unë thashë se nuk më kishte vajtur ndërmend që autori mundet bindshëm të shkruajë në një mënyrë që zgjon një tog ndjenjash që nuk i ka përjetuar kurrë.

Beni tha se ky ishte një besim nga ana ime dhe ai nuk do të përpiqej të ma ndërronte mendjen duke argumentuar, por që sidoqofotë ishte një supozim për të cilin duhet të isha i vetëdijshëm. Ai shtoi se edhe ai kishte po ato dyshime si unë, por është interesante ta mbash pyetjen në cep të mendjes teksa lexon apo shkruan kritikë letrare.

LDD: Si e strukturuat librin në aspektin e dy këndvështrimeve tuaja? A u futët në bashkëbisedim?

THO: Jo, ne vendosëm të mos e strukturojmë librin si bisedë midis një psikoanalisti dhe një kritiku letrar. Ne përdorëm “ne”-në rrëfenjëse për t’i folur lexuesit. “Ne”-ja ndryshon gjatë rrjedhës së librit teksa ne, të dy, mësuam prej njëri-tjetrit dhe u aftësuam të kuptojmë në mënyrë më komplekse marrëdhënien midis psikoanalizës dhe kritikës letrare.

LDD: E pres me padurim ta lexoj librin. Në dy librat tuaj të fundit, This art of psychoanalysis dhe Rediscovering psychoanalysis, vura re një ndryshim të qëndrimit tuaj teorik. Duket sikur ju po lëvizni tutje prej një gjuhe shpjeguese drejt një gjuhe më afektive në mënyrë që të mbërrijë pacientin.

THO: Ky është një vrojtim shumë perceptues. Nuk do të më kishte vajtur mendja ta shtroja ashtu, por mendoj se është e vërtetë. Siç thashë më herët, e mendoj gjithnjë e më shumë dialogun analitik si bisedë të një tipi që nuk ndodh në asnjë rrethanë tjetër. Nuk e shoh strukturën e dialogut midis pacientit dhe analisitit si dialog në të cilin analisti dëgjon dhe pastaj, pasi ka mbledhur mendimet dhe mbërrin në një të kuptuar të domethënieve të pavetëdijshmeve të komunikimeve të pacientit, jep një interpretim. Në vend të kësaj, e shoh çiftin analitik sikur ëndërrojnë bashkë. Secili ka shansin të thotë se ç’beson se është e vërtetë dhe e përdorshme nga tjetri, brenda kushtit të marrëdhënies së tyre si doktor dhe pacient. Kjo e fundit është thelbësore: analisti, ndërkohë që është i barabartë me pacientin, ka një rol dhe përgjegjësi vendimtarisht ndryshe prej atij të pacientit. Do t’i kthehem kësaj për pak. Hëpërhë, më lini të vazhdoj me një përgjigje për pyetjen tuaj. Nuk e shoh rolin tim si ai që i jep pacientit një tur me ciceron të mendjes së pavetëdijshme të tij. Nuk ka asgjë shndërruese apo që nxit rritjen nga përftimi i një diturie më të madhe rreth vetes. Ajo çka është shndërruese, besoj, është përvoja e vetes në kontekstin e të qenurit me një person tjetër i cili të njeh që je personi që je dhe personi që je në proces duke u bërë. Përvoja analitike e të qenurit me një person tjetër është unike në atë se marrëdhënia analitike, me vendosjen e çuditshme të pacientit në divan dhe të analistit jashtë shikimit pas pacientit, promovon një marrëdhënie në të cilën të ëndërruarit bashkë është një medium kryesor i komunikimit të pavetëdijshëm si dhe burim kryesor mendimesh dhe ndjenjash rreth të cilave pacienti dhe analisti flasin me njëri-tjetrin dhe prej të cilave analisiti i flet pacientit.

Teksa flas rreth këtyre ideve si gjeneralitete për mënyrën se si punoj tanimë me pacientët, shpresoj që kjo të mos lërë përshtypjen se ka njëjtësi rreth përvojës që kam me pacientët e mi. E thashë më herët, por nuk mund ta theksoj mjaftueshëm fort se përvoja në analizë me çdonjërin pacient është e posaçme dhe unike për të. Është thelbësore që pacienti dhe unë të ëndërrisim një përvojë analitike që është unike për pacientin dhe mua. Po ashtu thelbësore është që unë të rizbuloj psikoanalizën me çdo pacient. Më vjen në mend një pacient me të cilin diskutimi për marrëdhënien tonë, pra, për transferencën, qe vendimtar për rritjen psikologjike (të pacientit dhe timen).

Me një tjetër pacient, vendosa të mos e bisedojmë marrëdhënien për shumë vjet, edhe pse mendohesha për këtë goxha në çdo seancë. Nuk do të thoja se transferenca ishte më e rëndësishme në analizën e pacientit të parë sa në analizën e të dytit. Në vend të kësaj, unë do të thoja se biseda eksplicite e transferencës ishte më e rëndësishme në analizën e parë sesa në të dytën, në ato vite të analizës.

Le të kthehem te mendimi që vura mënjanë ca minuta më parë, që kishte të bënte me përgjegjësinë e analistit si doktor ndaj pacientit. Unë zmbrapsem kur dëgjoj analistë të flasin apo të shkruajnë rreth përgjegjësisë së tyre ndaj psikoanalizës dhe nevojës për t’iu përmbajtur kësaj përgjegjësie ngase kjo është gjëja më e mirë që kemi për t’iu ofruar pacientëve tanë. Po ashtu zmbrapsem prej idesë që analisti duhet të mos shqetësohet me rezultatin e analizës, meqenëse ndryshimi është në duart e pacientit dhe jashtë duarve të analistit. Unë besoj të kundërtën. E ndjej fuqimisht se përgjegjësia ime nuk është ndaj psikoanalizës, por ndaj pacientit. Përgjegjësia ime është t’i ofroj pacientit trajtimin më të mirë që mundem për problemet e posaçme psikologjike dhe fizike të tij. Për ta thënë më fort, përgjegjësia ime e vetme është ndaj pacientit dhe ndaj të tjerëve në jetën e tij, nëse trajtohen çnjerëzishëm prej tij. Unë jam doktori i pacientit në kuptimin më të gjerë të fjalës doktor, jo vetëm në kuptimin e saj mjekësor por siç e diskutuam më herët. Nëqoftëse pacienti është i aftë të përdorë psikoanalizën, unë përpiqem të shpik një formë të saj që është optimale për të. Nëse pacienti po vuan nga një sëmundje, si varësia ndaj alkoolit apo drogës, unë e referoj atë në një program trajtimi që ofron ndihmë për pacientë të këtillë – psikoanaliza ka një histori performance me nam jo të mirë në trajtimin e pacientëve me varësi droge.

Teksa them këtë, më vjen ndërmend një analist që këshillohet me mua për punën e tij klinike. Ai pati rishtazi një pacient që u plandos në dhomën e tij të këshillimit. Pacienti kishte pasur episode të ngjashme në të shkuarën e afërt, por nuk kishte bërë gjë për to. Analisti, i cili pat qenë doktor i mjekësisë së brendshme në karrierën e tij të hershme, vendosi ta vozisë pacientin te shtëpia e të motrës së pacientit, aty afër. Ajo pastaj e çoi pacientin në spital, ku u krye një shqyrtim i imët mjekësor. Unë besoj se kjo ishte gjëja më terapeutike që mund të bënte analisti për pacientin. Nuk është recetë për asnjë çift tjetër analitik. Ajo situatë nuk mund të ndodhë midis asnjë pacienti dhe analisiti tjetër. Ajo që marr prej shembullit është liria e analistit për të tentuar të jetë doktori që pacienti kishte nevojë në ato rrethana. Besoj se të jesh doktori më i mirë që mundesh për pacientin tënd është të jesh po ashtu analisti më i mirë që mundesh për këtë pacient. Analisti nuk është një person që praktikon psikoanalizën; analisti është një person që sjell një ndjeshmëri, trajnim dhe përvojë analitike në punën e tij me pacientët e vet.

LDD: Tom, çfarë mendoni për çështjen e traumës në përgjithësi dhe sidomos për traumën e transmetuar brez pas brezi? Kjo e dyta gjendet gjithandej por ka rrënjë të thella në Afrikën e Jugut, Ballkan, jugun amerikan, Irlandën e Veriut dhe në zona të pllakosura nga holokausti.

THO: Luca, unë e mendoj traumën si përvojë të pamendueshme. Trauma është një ngjarje që është tepër – tepër trazuese, tepër e padurueshme për individin që ta mendojë dhe ndjejë.  Nuk ka ëndërrim të mirëfilltë, punë të pavetëdijshme psikologjike pra, që mund të bëhet me [këtë] përvojën. Rezultati i këtyre përvojave që nuk mund të ëndërrohen, këto “ëndrra të paëndërruara”, përfshin sëmundje fizike, makthe përsëritëse dhe pa ndryshim, tmerre nate dhe mbyllje autike.

Traumat lypin të paktën dy njerëz për të menduar dhe ndjerë ngjarjen. Unë mendoj se disa trauma mund të përpunohen vetëm në kushte grupi. Si individ, njeriu pashmangshëm mbërrin limitet e aftësive që ka vetë sistemi i personalitetit të tij për të menduar/ëndërruar dhe pikërisht në këtë pikë, në këtë limit, zhvillon simptoma që shënojnë vendin ku mendimet e tij bëhen të pamendueshme/paëndërrueshme dhe nuk mund të shkojnë më tutje. Nëse dikush ka aq fat sa të mos jetë vetëm me përvojat traumatike (të cilat janë gjithnjë gjallë në të tashmen), ai ndoshta gjen ndihmë nga dikush apo disa të tjerë për të menduar/ëndërruar përvojën që më parë ishte e pamendueshme. Dikush që ka aq fat sa të mos jetë vetëm me traumën e vet, merret me dikë apo disa të tjerë për ta ndihmuar atë që ai të mendojë/ndjejë çfarë nuk mund përjetohet dot vetëm. Tjetri apo të tjerët mund të jetë një bashkëshort, një mik, një vëlla a motër, ose një analist. Çfarë lëvron te mendimi i pamendueshëm është më e madhe edhe se shuma e sistemeve individuale të personaliteteve. Dy apo më shumë vetë krijojnë një subjekt të pavetëdijshëm të tretë që është i aftë të mendojë çka askush prej njerëzve vetëm nuk është i aftë të mendojë dhe të përthithë në një mënyrë transformuese.

Shpesh, dy njerëz, ose dhjetë, nuk mjaftojnë për të menduar mendimin e pamendueshëm sepse të gjithë ata që përfshihen në këtë orvatje për të menduar vuajnë nga tramua të ngjashme. Ky grup njerëzish mund të përbëjë një brez të tërë populli – për shembull, një brez (ose dy a tre) afrikano-jugorësh (edhe të zinj edhe të bardhë) të cilët jetuan përvojën e aparteidit, apo gjeneratat e popullit irlandezo-veriorë (edhe katolikë edhe protestantë) gjatë “telasheve”. Përmasa e stërmadhe e nënvlerësimit në termin “telashet” është, besoj, pasqyrim i shkallës në të cilën vrasjet, masakrat dhe terrorizimi nuk mund të mendohet, e aq më pak të flitet.

Ndodh ndonjëherë që dikush nga brenda brezave të traumatizuar – për shembull, Nelson Mandela ose Desmond Tutu – mund të jetë i aftë të ndihmojë një komb të tërë njerëzish të mendojë dikur të pamendueshmen. E njëjta gjë mund të thuhet për Gandin. Mendoj se Martin Luther Kingu luajti këtë funksion në lidhje me traumën breznore të skllavërisë në ShBA. Nuk kam asnjë iluzion që dy apo tre individë mund të shndërrojnë të pamendueshmen e një kombi në të mendueshme, të ëndërrueshme dhe të folshme, por unë vërtet besoj se ata mund të bëjnë dallim.

LDD: Do të doja t’ju falenderoja për kohën dhe konsideratën tuaj.

THO: Qe kënaqësi e madhe të flisja me ju rreth këtyre temave që janë tejet të rëndësishme për ne të dy.