Teatri i Atyre bëhet në një qytet ku Bashkia i ka vënë drynin që prej ndërtimit më 2011 teatrit brenda Pallatit të Kulturës. Përkthen skenare nga kryeveprat botërore duke i përshtatur dhe duke i futur në raport me Kamzën. Mbledh në audicione nxënës, studentë, punëtorë e të papunë që ia mbërrijnë të formojnë një kolektiv spontan për realizimin e një vepre kolektive artistike.

Teatri i Atyre ngre skenat me zhele por me merak, në fusha të pandërtuara ende, në shtëpi të nisura e të papërfunduara, në rrugica të pashtruara, buzë lumenjve të ndotur e në sheshpushime lagjesh. Bashkë me skenën, teatri mbledh rreth vetes si milingona edhe komunitetin që e ndjek, të cilët si rrallëherë marrin pjesë si të barabartë e me të njëjtin fat përballë shfaqjeve të grupeve teatrore.

Kështu, Teatri i Atyre ia del të inskenojë jo vetëm shfaqje, por një komunitet të tërë me skenarin që duket sikur e kanë shkruar ata vetë në dialog me të mëdhenjtë e teatrit botëror, të aktruar nga bijtë e bijat e tyre – jo të një shkolle teatri — të përkushtuar e të gatshëm për t’u stërvitur në lojërat e shpirtit aktorial.

Teatri pas shembjes
Ndoshta pikërisht për shkak të fuqisë së madhe që disponon si formë e inskenimit të dramave dhe skajeve të përvojës njerëzore në shoqëri, përgjatë diktaturës enveriste teatri ka patur një rëndësi aq kyçe sa ka mundësuar dhe konfiguruar një pjesë të mirë të arteve të tjera skenike. Edhe për aktorët e kinemasë, teatri ka shërbyer si akademi përmes të cilës është përgatitur “ushtria” kulturore e imazhit të regjimit. Kjo si për të thënë se fuqia e teatrit i është nevojitur shumë një shoqërie e cila tragji-komikisht tentoi të inskenojë parimin stalinist të ndërtimit të socializmit në një vend të vetëm, pra të vetëmjaftueshmërisë së një komuniteti.

Nisur prej kësaj, mund të rikapitullojmë duke thënë se teatri mund të rrënohet vetëm aty ku shoqëria është rrënuar tashmë. Vetëm një shoqëri e rrënuar nuk ka nevojë për teatër. Edhe ata që donin ta mbanin Teatrin Kombëtar në këmbë — Grupi Ata ka dhënë dy shfaqje në kohën e zaptimit të Teatrit Kombëtar nga artistë e qytetarë —  ishin si ata që duan të mbajnë në këmbë rrënojat e një shoqërie të zhdukur tashmë, shenjën se ka ekzistuar një e tillë dikur në këto troje.

Shfaqja “Këngëtarja Tullace” në Teatrin Kombëtar në Tiranë; në role Ervis Biba, Irena Keçi, Desara Hyseni. Foto: Aurora Leka.

Mirëpo, një pyetje shumë më dinamike sesa konstatimi melankolik i humbjes së një shoqërie që duket sikur nuk na ka përkitur kurrë, është pyetja se çfarë mund të bëjë teatri në një vend ku “shoqëria dhe teatri nuk ekzistojnë”, ngjashëm me formulën famëkeqe të shpallur 40 vite më parë nga kryeministria britanike Margaret Thatcher.

Përmes dramatizimit të problematikave shoqërore, Teatri i Atyre ia del sadopak t’i bëjë banorët e Kamzës të ndihen komunitet që kanë nevojë të mendojnë e vendosin bashkërisht mbi problemet e përbashkëta. Teatri  i Atyre i nxjerr nga indiferenca që sjell mbyllja e jetës në sferën private. Në një qytet ku pasqyrat e vetme janë xhamat e makinave dhe autobusëve që rendin drejt Tiranës, Teatri i Atyre i vendos komunitetit të Kamzës një pasqyrë më të qëndrueshme e gjithsesi më dinamike, ku komuniteti e sheh veten për herë të parë në sy pa i ardhur ta pështyjë, e tek lëviz e përpjeket me problemet e zgjidhjet e veta.

Skena të ndryshme, shqetësimi i njëjtë

Pas përballjes me armiqësinë e institucioneve lokale që mbajnë peng pallatin e kulturës, teatri është zhvendosur jashtë ligjit. Rrugët, sheshet e lagjeve, shtëpitë e lëna përgjysmë, rrugicat e fshehura dhe cepet e periferisë së njerëzve që s’u është dhënë kurrë mundësia për të parë teatër — ku teatri s’ka qenë kurrë — janë bërë skenat e Teatrit të Atyre.

Në muajin gusht të këtij viti, grupi vuri skenën e parë në sheshin qendror të zonës së Valiasit në Kamëz, dhe në të premierën e shfaqjes ‘Vidh Një Çikë më Pak’. Dario Fo ishte përshtatur për t’u dukur se ishte i lindur në Valiasin e minierës fashiste, ish-punëtor i minierës socialiste dhe i pensionuar në një Valias të shpunësuar prej të cilit po duan t’ia prishin shtëpinë e ta dëbojnë.
Shfaqja e kësaj komedie — mbi tjetërsimin e tokës së varrezave nga një investitor dhe nga një drejtor varreze, i cili korrupsionin e kërkimfaljen për të e shfrytëzon si mundësi për të kandiduar për Kryetar Bashkie — vinte pas një pune sa etnografike po aq edhe organizative në terren, ku grupi zbulonte edhe historinë e zonës edhe vendoste kontakte me banorët.

Mirëpo, shfaqja u ndërpre dhunshëm në mes nga disa banorë të cilët nuk e duronin dot më vazhdimin e saj aq shumë sa nuk duronin dot as të largoheshin indiferentë ndaj saj, por donin — ose ishin të detyruar — që me këmbëngulje dhe dhunë ta prishnin atë. Edhe pas këtij incidenti të dhunshëm shfaqja ka vazhduar të inskenohet bashkë me skenën pesë herë të tjera.

Ata shkojnë te “të tjerët” e tyre të ngjashëm: në lagjet Valias, Bathore, Frutikulturë, në qendër, pastaj në Tiranë, në Lezhë. Loja e aktorëve — e Anisës, Emilianos, Irenës, Klodjanit, Mirës, Marinelës, Mariusit, Ronaldit dhe Redit — e realizuar mjeshtërisht me regji të regjisores Anila Balla, ka bërë bashkë mbi 600 spektatorë të gjashtë vendeve të ndryshme, me qëllimin që t’i kthejë nga spektatorë në spekt-aktorë — siç sugjeron Augusto Boal me teorinë e tij të teatrit të të shtypurve — të jetës sonë publike e të përbashkët.

Grupi Ata me aktivitetin e vet luan ngazëllyeshëm bastin se teatri dhe organizimi qytetar nuk bëjnë pa njëri-tjetrin. Teatri është ushtrimi më i mirë për demokracinë, sepse të bën të futesh në lëkurën e tjetrit. Nuk ka demokraci pa e njohur tjetrin si të barabartin tënd, sepse pa barazinë dhe raportimin me tjetrin demokracia është kaos. Kush nuk e duron teatrin nuk është gati për demokracinë.
Teatri i Atyre e bën më shumë qytet Kamzën dhe si shpërblim për rikrijimin e tij, teatri na mban bashkë duke na stërvitur me njëri-tjetrin.

Ky artikull  është prodhuar për Kosovo 2.0, ku edhe është publikuar fillimisht. Ripublikimi i këtij artikulli është bërë me lejen e Kosovo 2.0.
Imazhi i ballinës: Trupi teatror i shfaqjes “Vidh një çikë më pak”, fotografoi Ervis Biba.