Fatmirësisht pati mjaftueshëm dëshmitarë në ekspozenë private, gati njëzet vjet më parë në Shkup, të një kërkuesi thesaresh, të famshmit aga Abdullah. Në strofkën e tij mes gjethesh në mal, natën, mu nën megakryqin elektrik të qytetit. Në luftë me volumin shurdhues të refreneve të Genta Ismajlit, përmes të cilit ndoshta neutralizonte përgjimin ambjental, shpaloste defterët e vet – gjysëm harta rudimentare sekrete, gjysëm storyboard-e të ashpra të përfytyrimeve, peripecive të veta nëpër luginat maqedonase – për të rrëfyer mënyrën si orientonte shenjat në terren. Që të orientohej pastaj prej tyre në kërkime thesaresh, fshehur herë nga “jevrejtë”, herë nga “ermenijtë”. Kështu, dy kocka gjetur në gërmime bri një pete guri të rrumbullakët bënin gjithsej shifrën shtatë në hartën e agës Abdullah: shtatë hapa më pranë “mallit”, si e quante ai thesarin përherë në ikje; shtatë hapa, meqë dy kockat paralele janë II në numërimin romak, plus rrethin O prej guri që është 5, – tha -“në qoftë se i dini harfet”. Zeroja që lexohet pesë: dallimi mes numrave arabë dhe atyre që përdorin vetë arabët. Ndër shumë mënyra që ka bota për të njehur me shkrim, kërkuesi ynë përdorte tre: veç “universales” dhe romanes (këtë deri te treshi III), njihte edhe numrat e vjetër, dikur zyrtarë, me të cilat ia bënte turku rreshtoren në shekuj Ballkanit. Dituria e atyre zerove-që-në-fakt-ishin-pesa kishte tepruar skalitur publikisht nëpër vite varresh të vjetër apo kronometrime të tjera guri në pragje xhamish a çezmash fshati, aq sa për ta frymëzuar gjithë tokën rreth me koordinata të papritura alternative për kërkuesin e thesareve. E sa më shumë mënyra për t’i zbuluar numrat, aq edhe më shumë mundësi për t’iu afruar thesarit, ngecur në palimpsest. 

I përndjekur nga enti shtetëror i monumenteve, i tradhëtuar nga ortakë të vjetër, i keqkuptuar nga njerëzia, aga Abdullah hapte hartat e veta kriptike agimeve, e mes tyre dhe gropat e tij drejt “mallit”. Dhjetëra gojë që përsërisin humbëtirave monologjet në esperanton e  kërkuesve të thesarit në vite. Apo, më mirë, dhjetëra filxhanë kafeje turke, sapopirë, gjithë shenja premtuese ndërkulturore buzëve, për të kontrolluar me to, disi, dëshirën. Se llava e kafesë ashtu zbret nga krateri, duke maskuar me kamuflazhin ushtarak bojëbaltë objekte të rëndësisë së veçantë, në të shkuarën që shfaqet veç në të ardhmen. Në rrjetën e këtij kamuflazhi kërkuesi kapte numrat e tij mulatë në forma kockash, rrënjsh e gurësh, në atë countdown të pafund drejt thesarit. 

Të rrëmosh tokën për t’ia gjetur numrin, si në llotarinë “Gërvisht e fito”. Në Shqipëri, i vetmi toponim me numër të qartë mbi dhé, është 6, fshati më i afërt i Sarandës – po të mos llogarisim dygjuhësinë e zakonshme nëpër zonën në fjalë, për të cilën shuma më e madhe në hartë do të mbetet 40. Saranda në emrin e qytetit, siç e dinë mirë dhe sa e sa vajza sot në Kosovë, greqisht bën “dyzet”, meqë manastiri emërdhënës bizantin pranë i kushtohej kultit të Dyzet Shenjtorëve të Sebastës, Sivasit të sotshëm turk, ku ushtarë të krishterë romakë u martirizuan në këtë numër prej kolegësh paganë. Gjashta në emrin e fshatit, në anën tjetër, magazinoka sasinë e qafave apo majave rrotull, sipas një shpjegimi jobindës; po e rëndësishme këtu është që, përmes një ekspansioni të dyanshëm ndërtimor, fshati e qyteti rrezikojnë një ditë të formojnë një Sarandaeksi (46), sipas anekdotave popullore që raporton një veteran i gazetarisë lokale si Thoma Nika. E gjitha kjo për të thënë se është në natyrën e numrave mungesa e indiferencës, sidomos ndaj shoshoqit; përtej kulturës, klasifikimit a kategorisë së indeksit, mjafton që numrat të gjejnë pikën, shkrihen në njëri-tjetrin, merkurialë, shkojnë e bëhen një – nëse njëshi është numër.

– Gusht 2025. Zjarri përparon nga dy anët e tavolinës. Dhe nuk e mbërrin, sigurisht, tastjerën, por duke qenë aty kaq kohë arrin ta bëjë thuajse të paprekshme, duke e nxehur, djegëse. Se çdo tast që nuk e dëshmon zjarrin rrotull, djeg, e nuk le të shkruhet gjë tjetër – ky zaten është dhe testi. Nëse teksti shkruar në mes të flakëve nuk bie era tym fare, kjo është prova e qartë retorike se e ke parfumuar që të mos biesh në sy që je nga lagjja e zjarreve. Askush, pothuaj, nuk pëlqen të jetë nga humbësit, hiq abuzuesit, ata që kurrë nuk e kanë pasur një shtëpi që t’u digjej, përfituesit profesionistë të sigurimeve. Prandaj parfumohen tekstet, shpesh nga turpi. Duke mbuluar duhmën e tymit, nga teksti largon dhe aromën tënde, detyrimisht, zhduk veten nga teksti si nga skena e krimit. Se askujt që dëshmoi zjarrin nuk i pëlqen të akuzohet, qoftë dhe nga fëmijët: si pate mundësi të shkruash, thonë naivët, ndërsa fshati digjej, qoftë dhe aq larg sa për të ta ndriçuar përditë ekranin? Të cilin të paktën mund ta hidhje të shuhej brenda në kovë të ujit, si e si të mos shkruaje, qoftë dhe për zjarrin që vazhdoi e digjte. Shuhet zjarri me fjalë? Kush ka nxjerrë atë thënien e hidhur “Fshati digjet, kurva krihet”, sigurisht që ka harruar, veç ndarjes së punëve, edhe dëshirën e fundit të trimave të traditës para se t’i ekzekutojë armiku, qoftë dhe në kinema: Më jepni një krëhër! Gjithë armët e tjera janë thyer. Bukuria është triumfi i vetëm i të mundurve. Kush nuk e fik dot zjarrin, të paktën të mos bëhet qesharak duke iu lutur flakëve të ndalin. Nuk fiket flaka me fiat. Veç na jepni një krëhër dhe sigurisht një prostitutë që kreh flokët mes flakëve pikturon ngadhënjimin e madh të shpirtit. Kështu dhe puna e shkrimit. T’i vijnë flokët era tym. Nuk është e thënë që të japë bukë apo ujë të shuajë zjarre. Nuk ka mundësi të jetë prokreativ teksti, si thotë një lojë e pashmangshme fjalësh, na duhet dhe teksti për kënaqësi thjesht të tekstit. Teksti lidh. Teksti fut brenda botën jashtë. Teksti që na thur e bën bashkë lexues, shkrues e tekste, jo vetëm me njëri-tjetrin, po edhe me të vdekurit: kujto si shtrinte me krëhër butë rreshtat e flokut trimi – litarin në qafë – deri përtej vdekjes, që të vazhdonim t’ia shihnim edhe pas saj bukurinë, nën erën që na shpupuriste njëlloj, edhe të gjallë. 

Tek na rreshton bashkë, paragraf pas paragrafi, tullë pas tulle, teksti ashtu qe e vetmja mburojë që do mund ta pengonte zjarrin. Prandaj dhe kjo është betejë e humbur – po gjithsesi humbe bukur! Bota krejt u njësua në treg, pa përdorur asnjë tekst konsensual, shkronjat u konvertuan në numër. 

Numrat llogarisin në rresht njëlloj, shenjtorë a shejtanë, dhe çkado prej trupave, sendeve a koncepteve farësoj, mjafton të përmenden. Mbi tisin e të papërmendshmes, si mbi një grykë pusi, numrat, fëmijë kuriozë zgjasin kokën të pasqyrohen rrezikshëm. Se në gjithçka hesht një numër, emrat shndërrohen thjesht në një lloj mishi retorik që u mvishet si lëvorja jeshile e arrës valencave numerike të esencave, me shembullin më të fortë në toponiminë e shifruar, ku prej pamundësisë për të nxjerrë numrin e groposur nëpër gjeologji a gjenealogji të tjera të peizazhit, procesit i shkohet në të kundërt: thjesht ngarkohet një autoritet arbitrar të vijë në terren e ta provokojë, i dëshpëruar, me shqiptimin e një numri mistifikues: 21! – po themi, si në rastin e “21 dhjetorit”, emër sheshi i rëndësishëm në kryeqytet, vendqëndrim “gatitù!” në rreshtoren e solemniteteve të diktaturës, datëlindje e Stalinit. 

Prej dekadash emri është zëvendësuar zyrtarisht, mbeti numri, numër i saktë i dhëmbëve rreth një blane kafshimi, prej një goje sigurisht sot mbushur me dhé, kush e di ç’gjuhë fliste; Stalini, ditëlindja, bile dhe muaji i saj është zhvoshkur në shesh, pakkush e ka idenë ç’aktivizon kur shtyp pa mendje butonin “te 21-shi”, shifra ventriloke dekonspiron rropullitë e kryeqytetit; numri 21 në ekuacionin urban, qoftë metër a centimetër, shumëzon nëpër planimetri Stalinin subliminal, gjithë duke shqiptuar diçka tjetër, sidomos me gojën e atyre që nuk e dinë, edhe kur të jetë harruar atypari: sa kohë qyteti do të vazhdojë të jetojë, detyrimisht do vijojnë dhe pasojat e asaj çfarë u numërua aty, të gjithës, sado thellë. Mjafton t’u gjesh numrat e t’i thërrasësh, dhe ja si ngrihen me radhë prej llagëmeve të qytetit.

Prej thurimës së tyre histerike ornamentale mbi teknologjinë e regjistrat e statistikat e bursat, fjalëkalimet e faturat që të mbështjellin gjithnjë e më ngushtë përditë, numrat bëhen emblema të kollajta të triumfit të rendit makinerik, apoteozës së tregut, distopive të modernitetit disiplinues, pandalshmërisë së pretenduesve të progresit. Dhe meqë shpesh periferia e nënshtruar i bën kritikën më të egër sistemit, pavullnetshëm, thjesht prej rezultatit karikatural të imitimit të metropolit, në atë masë dhe shpërthimi fetishist i numrave në Shqipërinë e pas Luftës së Dytë do parë si një parodi e aspiratave të modernitetit socialist. Dhe jo krejt për fajin e këtij të fundit: përgjatë shekujsh deficitarë në kufinj akumuloheshin, me grada shkencore e ushtarake, numrat e prisnin ditën, të kapërcenin digën.

Ilustrim i shpejtë, marrë jo më larg se te rubrika e librit të ri. Në aneksin dokumentar të një albumi botuar muajt e fundit, me titull “Pazari i Vjetër i Tiranës: në zgrip të së vërtetës” (Grup autorësh, Berk 2025), gjejmë të riprodhuar një artikull tmerrësisht interesant të vitit 1960, nga poeti Vehbi Skënderi, që kremton rrënimin e kësaj “Bastille së matrapazëve” që qe Pazari, dhe ndërtimin përmbi të Pallatit të Kulturës, me “çfaqjen” në rrënoja të “elektrovinçit”, kësaj “minareje prej hekuri”, “gati dy pashë më të lartë se minaretë” aty pranë, nga vështrojnë “me xhelozi” myezinët.

Në pjesën e artikullit titulluar “Kuota 3.60”, autori shkruan, apo, më mirë, thërret: “Po, shokë. Arkitektët dhe konstruktorët tanë lindën ose rilindën pas 29 nëntorit. Ata kanë moshën e Republikës Popullore të Shqipërisë. Dhe pikërisht mbi supet e tyre gjashtëmbëdhjetëvjeçare ata duhej të mbanin një barrë kaq të rëndë siç është Pallati i Kulturës. [B]arra e pallatit rëndoi menjëherë mbi supet e dy inxhinierëve konstruktorë […]. Dhe qendra nevralgjike e këtij problemi u bë pikërisht Kuota 3.60. Kuota 3.60 për pallatin ishte një shtyllë, kurse për inxhinierët konstruktorë ishte lartësia morale e profesionit… Kështu që forcat më të mira të konstruksionit që ndodheshin në Shqipëri u grumbulluan rreth Kuotës 3.60. [Rr]eth Kuotës 3.60 ishte krijuar një gjendje ankthi, se vazhdimi i mëtejshëm i punimeve në frontin kryesor varej prej saj. Është e vështirë të marrësh me mënd letrat që mbushnin me shifra, me formula dhe me kalkulime të ndryshme dy konstruktorët – Haxhiu dhe Feriti, përgjegjës kryesorë për konstruksionin e pallatit – që të zbulonin të fshehtën. Ata qenë bërë gati si të huaj edhe nëpër familjet e tyre. […] Konstruktorët kishin vetëm një natë afat. Po atë natë të paharruar për tërë jetën dy shokët e bënë ditë. Në mëngjez herët, të enjtur nga pagjumësia, por me sytë që u shkëlqenin nga emocioni, ata u dhanë sihariqin ndërtuesve të pallatit. – Po, shokë. Ne mund të ecim, ne mund të projektojmë edhe vepra të tilla”. (Qendra e kryeqytetit, Vehbi Skënderi, Zëri i popullit, 1960)

Të gjitha sa kërkohen nga numri i përmban kjo copë tekst. Në funksion të entuziazmit, vizioni i nxehtë i poetit shëtit thjerrëzën përmbi programin e madh të pushtetit; dhe ashtu siç xhami i mysët nën diell djeg pikën e synuar, mu ashtu përzhit dhe poetika pasionale materialin politik, duke përftuar aromat që fsheh forma. Aromë numrash. Regjimi i ri kërkoka të jetë regjim i numrit, ndoshta, i rekordeve, arritjeve, matjeve, kontrollit, planifikimit, lartësimeve, distancimeve, sistemimeve, me temporalitetin revolucionar të erës së re socialiste – Anno XVI – që nis e matet ç’prej 29 nëntorit eskatologjik (vini re vetëkarikimin mobilizues që ndodh me përplasjen e nëntave, nga çka privon 28 nëntori); misteri i huaj i shifrave, formulave dhe kalkulimeve në tryezën e projektimit, i papërfytyrueshëm edhe për poetin, çliron pastaj gjithë tensionin numerologjik rreth kuotës G – 3.60, 3.60, 3.60 përsëritur si mantra shpëtimtare gjer sa të mbërrihet thesari, një natë pa gjumë.

Nuk është thjesht nënshtresa futuriste-konstruktiviste nën realizmin socialist; lektisja para numri, fshehja pas tij, identifikimi me të, nuk është thjesht kapitullim para premtimit të milimetruar me plane pesëvjeçare drejt progresit të përjetshëm. Ashtu si në tekstin poetik vinçi ngrihet mbi minare, ashtu dhe epopeja e numrit ngrihet qoftë dhe si refuzim mbi një traditë vendase religjioni më shumë popullor nuskash e talismanësh stolisur me numra fuqiplotë që u përgjigjen shkronjave e anasjelltas – mbetje nga hurufizmi i dokumentuar vendas? – në shkëmbime versetesh, planetesh, grupengjësh. Religjioni, e sidomos mistika e hagjiografia, përmes numrit që llogarit veç veten i jep një kontroll minimal mbi të parrokshmen besëmirit: thuaj tri herë, tri herë i ranë e tri herë u ngrit, tridhjetë e tre, rruzare e tespih, etj. 

E pamundur të mos shihet kërkesa për mistikë në manipulimin e ri të numrave: kujto 200 petritët e këngës, protokomunistët legjendarë, (5 x Saranda) në themele të partisë-shtet; kujto deklarimin në Paris të Enver Hoxhës me 28 000 dëshmorë për 28 mijë kilometra katrorë, si brendashkruante territorin në një relikuar a më mirë sanktuar revolucionar. 

E pamundur të mos u besosh matjeve, me punëtorët pararojë të posterave, thyesit e normave, tejkaluesit e dekoruar të planit kur prodhojnë që më 1983 – si thotë përnatë emisioni i lajmeve – për llogari të vitit 2025, 2123, 2671; minatorë që i hyjnë të ardhmes nga poshtë, duke çelur tunele për parajsë, e dëshmojnë prej atje për ne.

Në monografinë “Sakralizimi i politikës në Shqipërinë komuniste (1944-1991)” (Pika pa sipërfaqje, Tiranë 2024), Doan Dani, cek trajtimin tipik nga Enver Hoxha të rastit të një neomartiri, “rënë në krye të detyrës”, hero i punës socialiste. Sipas autorit, Enveri nuk e sheh viktimën “jashtë një kategorie, thjesht si një individ: në fakt, duke përdorur moton e famshme “nje bie, mijëra ngrihen”, ai e zvogëlon viktimën në anonimitetin e numrave, të veglave, në njërin ndër morinë e “gozhdëve” apo të “vidhave të çelikut” në sipërmarrjen e ndërtimit të socializmit. Evgenij Zamjatin e kishte profetizuar këtë shpërbërje në romanin e tij distopik, të shkruar në fillim të viteve ‘20, duke e lajmëruar që në titullin e librit, Ne, dhe në rreshtat e parë, kur prezanton protagonistin “D-503”, pas thirrjeve “Rroftë Shteti i Vetëm, rrofshin numrat, rroftë Mirëbërësi””. 

Një bie, mijëra ngrihen. Rrofshin numrat. Ndër faqet e kursyera të distopisë shqip, gjithë duke u shërbyer me monologun zyrtar mbi obskurantizmin oriental osman (O.O.O.), mundemi ta gjejmë lehtë lajmin mbi triumfin e numrit në veprën e Ismal Kadaresë. Kështu, në novelën “Pashallëqet e Mëdha” (Ura me tri harqe, sh.b. Naim Frashëri, Tiranë 1978) prezantohemi me krahinat “truallzuara”, pra të çnjerëzuara e tjetërsuara nën doktrinën perandorake “Kra-kra”.

“Këto ishin Guvernat me numër Dy, Gjashtë dhe Shtatë. S’kishin emra të tjerë dhe kështu, me numra, ishin të regjistruara në të gjitha aktet zyrtare. Ishin vise të truallzuara sipas «Kra-kra»-së. Fshatrat dhe qendrat e banuara shtriheshin rresht në pllaja dhe rrafshulëta, disa herë në shpate të buta malesh dhe disa herë drejt në fusha. Xhadeja mbretërore kalonte e tendosur si me neveri përskaj fshatrash e qytetesh të ngrira, në udhët e të cilave lëviznin njerëz të veshur me rroba bojë hiri, që flisnin një gjuhë të ngathët, sikur t’i kishte goditur dikur një damlla. […] E gjithë kjo mënyrë e të veshurit, e të folurit dhe në përgjithësi e të menduarit ishte llogaritur për të rrënjosur në brezat njerëzore të kombit të truallzuar idenë e statizmit absolut dhe të asaj që kështu ka qenë e kështu do të jetë gjithmonë, dhe janë të marrë ata që kujtojnë se diçka ka qenë ndryshe dhe akoma më të marrë ata që kanë shpresë se diçka mund të ndryshojë”.

Mundemi mirë t’i dallojmë njerëzit gri, përskaj historisë, sidomos në regjistrime vjedhurazi turistësh të huaj të kohës, sesi sillen, me një gjuhë të topitur nga klishetë, tabutë ideologjike e përgjimi, përgjithmonë brenda një varri të lumtur, 28 000 kilometra katrorë. Në guvernat me emra-numra të kësaj distopie retro kadareane nuk ka nevojë për polici dhe gjykata – vetëm prania e taksave dhe fesë shmang nga ardhmëria e përcaktuar zyrtarisht  – por gjithsesi gurët kilometrikë janë shprehimisht pa numra, ndoshta pse kudo që ndalon në atë statizëm, përherë ke mbërritur – në Dy, Gjashtë a Shtatë.

Numrat e truallzuar në panoramën e socializmit ishin në përgjithësi me origjinë nga ngjarjet legjitimuese të luftës partizane, po në rrugë e sipër, edhe numra propagandistikë të përparimit dhe rritjes në ndërtimin e socializmit, emra-numra vendesh e institucionesh, nismash e fushatash, si njësi rekrutimi të kujtesës gjithsesi kokërruar, që masnin pra data e grupe të shënuara dhe mbulonin territorin duke u shumëzuar e segmentuar ndërvete: 20 vjetori i çlirimit, 7 e 8 nëntori, 28 e 29 nëntori, 10 korriku, 10 shkurti, 1 e 5 maji, 11 janari, Brigada e V-të Sulmuese, Plani i II-të Pesëvjeçar,  Reparti 313, etj., etj. Për të mos harruar zigzagun e datave të çlirimit të çdo qyteti nëpër emërtesa. 

Datat ishin pritur e kishin ardhur me një farë rregullsie dhe më parë, për kreshma e ramazane, ditë vere e netë të mira, shëngjergjë, shëmitër e panaire, mevlude e krishtlindje – masivisht orale, frymë, pa u gërvishtur me mbishkrime, shpesh të parathëna prej cikleve të hënës a të rreshjeve e erës, të korrave apo lindjes së bagëtisë. Datat e reja në emërtesa, 20 vjetorët e 7-8 nëntorët, në pamje të parë qenë thjesht zëvendësim pavllovian i tubimeve rreth pritjes së ditës së shenjtë kur përjetësia vjen të shpojë si meteor kalendarin. Në erën e re të regjimit, kur në një farë mënyre historia ishte thyer, këto datat e reja të shënuara qenë bërë thjesht kremtime të numrit, mes patosit të përgjithshëm tekniko-shkencor; brenda kufirit me tela me gjemba të Republikës, rreth vicioz datash lidhur në hallka të kontrolluara mirë drejt një të ardhmje të sigurt, që praktikisht kremtohej që tani, bërë njësh pas truallit, zëre se ka ardhur. Emërtesat me data të enteve bëheshin kështu vendnumërime, shenja rrahur fort pas tokës nga marshimi statik ceremonial para tribunës i reparteve, kompanive, skuadrave në të cilat inkuadrohej gjithë popullata në territor. 

(Intermezzo me profeci të vitit 2014, ndoshta plotësuar që nga koha e botimit fillestar)