Kjo është një prej këshillave të shpërndara nga një anëtar në faqen në Facebook të Komunitetit të Bashkimit Afrikan (the Africa Union in Albania). 

Ky komunitet virtual bën bashkë emigrantë afrikanë që jetojnë e punojnë në Shqipëri. Të shumtë janë dhe anëtarë të tjerë të cilët vazhdimisht kërkojnë informacion për mënyrat se si mund të emigrojnë drejt Shqipërisë. Të nxitur nga dëshpërimi ekonomik, luftërat civile në vendet e tyre të origjinës apo thjesht aspirata për një jetë më të mirë, janë të shumtë anëtarët në platformën e sipërpërmendur të cilët kërkojnë te dijnë rreth kostos për të udhëtuar e për t’u pajisur me leje pune në Shqipëri. 

Emigrimi masiv i të rinjve shqiptarë jashtë vendit ka sjellë tkurrjen e popullsisë në Shqipëri dhe si rrjedhojë rritjen e kërkesës për krahë pune nga vende kryesisht të Afrikës dhe Azisë Juglindore. Kriza për punëtorë ka nxitur vitet e fundit rekrutimin e punëmarrësve nga jashtë për të plotësuar boshllëqet në tregun e punës në Shqipëri. 

Rekrutimi i punëmarrësve me nënshtetësi të huaj nga kompani shqiptare është një trend i vërejtur në vitet e fundit edhe në Bashkinë e Kamzës. Nga të dhënat e mbledhura nga Agjencia Kombëtare e Punësimit dhe Aftësive (AKPA), për vitin 2024 janë miratuar rreth 9400 leje pune (ku përfshihen dhe të vetëpunësuarit) për shtetasit e huaj të punësuar në Shqipëri, me Tiranën (duke përfshirë dhe njësinë e Kamzës) si rajonin me 50% të numrit total të lejeve të lëshuar, duke e renditur si rajonin me numrin më të lartë të lejeve për punëtorët emigrantë. 

“Aktivitetet ekonomike me më shumë kërkesa për punëtorë të huaj janë sektori i akomodimit dhe shërbimit ushqimor, i cili mbetet dhe sektori me numrin më të lartë të aplikimeve për leje pune, si dhe shërbimi, ndërtimi dhe tregtia me shumicë dhe pakicë” pohon Gertiola Cepani, drejtoreshë e shërbimeve të tregut të punës pranë AKPA.

Sipas të dhënave statistikore të regjistruara nga Inspektorati Shtetëror i Punës dhe Shërbimeve Shoqërore (ISHPSHSH) për njësinë e Kamzës dhe Tiranës, aktiviteti ekonomik që ka punësuar më shumë punonjës emigrantë në pesë vitet e fundit është sektori i transportit, magazinimit dhe telekomunikacionit me rreth 173 punëtorë emigrantë të evidentuar, të shoqëruar nga 155 punëtorë të rekrutuar në sektorin e tregtisë me shumicë e pakicë në subjekete ekonomike si hotele, bare dhe restorante, si dhe industria e ndërmarrjeve prodhuese me 103 emigrantë punëtorë.  

“Unë kam punuar në Kamëz për disa muaj dhe kompania më ka trajtuar mirë dhe me respekt. Kam përshtypje pozitive nga ai vend” shprehet pastori nigerian Prince C. Mazie, si dhe pjesëtar i Komunitetit të Bashkimit Afrikan, i cili prej 13 vitesh jeton në Shqipëri dhe tashmë gëzon dhe nënshtetësi shqiptare. 

“Asht një vajzë me ngjyrë që vjen me ble pranë dyqanit tim e më përshëndet gjithnjë. Tek fabrika këtu pranë punon e vjen me autobuz për në punë” shprehet Lulenika, një shitëse në ushqimoren pranë Sews Cabind Albania, fabrikë prodhimi, montimi dhe shitjeje të instalimeve elektrike për përdorim industrial, me vendndodhje në Bathore. 

E pyetur për reagimin e fqinjëve ndaj ardhjes së këtyre shtetasve të huaj në komunitetin lokal, Lulenika shprehet se punëtorët emigrantë janë të mirëpritur në Kamëz duke argumentuar se shqiptarët vetë kanë emigruar për punë jashtë shtetit. “Ne s’jemi racista, i mirëpresim ata!” tregon Lulenika me buzën në gaz.

Për të mësuar më shumë rreth këtyre emigrantëve, numrit të tyre si dhe kushteve të punës në fabrikën Sews Cabind Albania, ne tentuam disa herë të kontaktonim kordinatoren përgjegjëse për punësimin por nuk arritëm të merrnim asnjë përgjigje deri në shkrimin e këtij artikulli.

Në këto rrethana, vendosëm të mblidhnim përshtypjet personale të tregtarëve të bizneseve pranë fabrikës. “Gjatë verës kanë qenë këtu rreth njëzet-tridhjetë punëtorë të huaj. Vinin e merrnin kafen pranë lokalit tim. Qeranë e merrnin në Kamëz. Tani nuk i shoh më fare. Nejse, këta që vijnë këtu shumë pak qëndrojnë” tregon banakieri në lokalin përballë fabrikës.  

Kjo gjë pohohet dhe nga ish-punonjëse të Sews Cabind, të cilat ndanë me ne perceptimet e tyre dhe atë çfarë kishin dëgjuar rreth punëtorëve të huaj: “Aktualisht janë vetëm dy gra e një burrë me nënshtetësi të huaj që punojnë në fabrikë akoma. Të tjerët kanë ikur. Ka kohë, pasi nuk i pagujtën aq sa iu kishin thënë.” Sipas rrëfimeve të këtyre ish-punonjësve, punëtorët vijnë kryesisht nga Bangladeshi dhe Pakistani. Prania e tyre përdoret vazhdimisht si mjet presioni për punëtorët lokalë, duke ju thënë që tashmë janë bërë lehtësisht të zëvendësueshëm. 

Nga të dhënat të vendosura në dispozicion nga ISHPSHSH, në pesë vitet e fundit numri i punëmarrësve të huaj për rajonin e Tiranës, ku bën pjesë dhe Kamza, ka ardhur duke u rritur. Në vitin 2020 ishin vetëm 52 punëtorë emigratë të pajisur me leje pune ndërsa në 2024 numërohen rreth 312 punëtorë të huaj. 

Nga vizitat inspektuese, ISHPSHSH konstatoi një numër shtetasish të huaj të cilët nuk ishin të pajisur me leje në vendin e punës me rreth 39 punëtorë informal të evidentuar në pesë vitet e fundit në njësinë e Kamzës dhe Tiranës. Sektori me numrin më të lartë të punonjësve emigrantë informal ishin sektori i transportit dhe telekomunikacionit, i pasuar nga sektori i ndërtimit me informalitetin më të lartë si dhe ndërmarrjet prodhuese.

Të mashtruar nga agjenci rekrutimi

Nevoja e lartë për fuqi punëtore dhe rekrutimi gjithnjë e në rritje i punëtorëve të huaj është shoqëruar dhe me çeljen e agjencive rekrutuese si ndërmjetësuese midis këtyre punëmarrësve dhe kompanive në Shqipëri. Sipas avokatit Tahir Tahja, me eksperiencë në asistimin e punëdhënësve për aplikimin e lejeve të punës, gjithnjë e më shumë shtetas të huaj po vijnë për të hapur agjenci rekrutimi. “Ka shumë agjenci të huaja që po lulëzojnë e po hapen në Shqipëri sepse ata e dijnë që në shtetin e tyre ka shumë interes për të gjetur punë në Shqipëri” shprehet avokati. 

Në eksperiencën e tij, Tahja është ndeshur dhe me raste kur emigrantët janë  manipuluar nga agjenci fiktive të rekrutimit. “Shpeshherë këta të huaj gënjëhen dhe iu thuhet se kanë një vizë punësimi kur në fakt është vizë turistike. Ka një dezinformim të madh dhe kur emigrantët vijnë në Shqipëri mbesin këtu me statusin ilegal” shpjegon Tahja. 

Në disa raste, punëtorë që vijnë nga ana tjetër e botës më dëshirën për të punuar në vendin ballkanik iu paraqitet kontrata përpara mbërritjes në Shqipëri dhe arrijnë në Tiranë me një kontratë që e firmosin përpara se të fillojnë punën. Pasi vijnë këtu ndodh që iu paraqitet një kontratë tjetër, jo ajo që kishin firmosur fillimisht, ku në jo pak raste është evidentuar se kontrata mbart një pronar dhe kategori pune krejtësisht tjetër. 

Sipas Irena Krajës, drejtuese e programit kundër trafikimit dhe shfrytëzimit njerëzor pranë organizatës jo-qeveritare “Mary Ward Leto”, këta punëtorë janë të predispozuar të pranojnë të gjitha kushtet kur vijnë këtu vetëm që mos të kthehen nga kanë ardhur, duke u detyruar të pranojë kushte shfrytëzuese të punës dhe, pse jo, dhe një kontratë të re me pagesë më të ulët. 

“Kemi hasur në raste të mashtrimit të emigrantëve që vijnë nga vende në luftë ku agjencitë e rregullta mungojnë. Këto agjenci fiktive nuk janë të regjistruar si biznese, por e ushtrojnë aktivitetin ilegalisht dhe sigurojnë vizën dhe transportin” shprehet Kraja. 

Sipas Krajës, kur këta emigrantë mbërrijnë në aeroportin e Tiranës, edhe pse iu premtohet që do dali punëdhënësi dhe do t’i presi, aty nuk del askush për t’i pritur dhe ngelen krejt vetëm. “Zakonisht këta punëtorë janë të pajisur me viza turistike një javore ose 10 ditore dhe nuk mund të aplikojnë për vizë pune. Për shkak të kalimit në statusin ilegal, këta individë bien pre e skemave të shfrytëzimit në punë, pasi të shtyrë nga nevoja për të mbijetuar, detyrohen t’i thonë po çfarëdolloj pune në të zezë.”

Raste të tilla të manipulimit dhe mashtrimit të emigrantëve theksojnë rëndësinë për përdorimin e kontratave të standardizuara të punës, të verifikuara nga qeveria ose agjencitë e akredituara, si dhe ngritjen e një baze të dhënash të agjencive të licensuara të rekrutimit.

“Tani ekziston një shërbim për pjesën e licensës që i përgjigjet këtij problemi por po shoh biznese që kanë aplikuar dhe janë në pritje për më shumë se një muaj e gjysëm” tregon avokat Tahja. 

Në shkeljet e identifikuara nga organizata “Mary Ward Leto”, ka pasur dhe raste me kontrata pune që kanë klauzola të jashtëligjshme, ku thuhej se punëdhënësi mban mjetin e identifikimit. Konfiskimi i mjeteve të identifikimit e bën emigrantin vulnerabël sepse humbet të drejtën për të bërë lëvizje, deri në kufizime të dërgesave financiare për familjen. 

“Punëdhënësit që paguajnë diku tek 2000 euro për agjencinë rekrutuese, duan të ‘sigurohen’ që këta punonjës do t’ju qëndrojnë aty. Me këtë pretekst i mbajnë pasaportën, po kjo përbën një vepër penale, pavarësisht arsyes” shpjegon Irena.  

Në disa prej rasteve të asistuar nga avokati Tahja, disa punëdhënës janë shprehur në mënyrë eksplicite se do t’ua konfiskojnë pasaportën punëtorëve si një mekanizëm “për t’i mbajtur nën kontroll”. 

Tahja dhe Kraja pohojnë se një tjetër problematikë që punëtorët e huaj hasin në Shqipëri janë rastet e dëbimeve, sidomos nisur nga fakti se edhe në kontratë, në momentin e përfundimit të saj, punëdhënësi raporton menjëherë në Drejtorinë e Emigracionit dhe Kufirit. 

Sipas të dhënave nga Drejtoria e Përgjithshme e Policisë së Shtetit, viti 2024 shënoi një rritje të urdhrave të dëbimit të lëshuar për punëtorë të huaj që kanë pasur leje qëndrimi në republikën e Shqipërisë. Rreth 88 shtetas morën urdhër dëbimi për 2024. 

Në rastet kur punëtorët e huaj ilegalizohen për shkak të mungesës së lejes së punës si pasojë e refuzimit të aplikimit, apo mungesës së aplikimit nga punëdhënësi, këta punëtorë pajtohen me kushtet shfrytëzuese si formë e vetme e shpëtimit nga dëbimi. 

Këto problematika të shumta theksojnë nevojnë për më shumë vullnet dhe angazhim institucional për të garantuar mbrojtjen e të drejtave të punëmarrësve të huaj dhe për t’ju kundërpërgjigjur ndaj çdo rasti të mundshëm të diskriminimit apo shkeljeve të tjera në vendin e punës.

Rekrutimi masiv i fuqisë punëtore të huaj në Kamëz, apo në çdo qytet tjetër në Shqipëri, duhet shoqëruar me më shumë dispozita ligjore që mbrojnë këta punonjës nga forma shfrytëzimi, diskriminimi, apo privimi lirie si dhe për të garantuar respektimin e të drejtave të këtij komuniteti si dhe për të siguruar një trajtim të barabartë pavarësisht statusit ligjor, racës, apo etnisë.

Ky material është përgatitur në kuadër të nismës së redaksisë sonë me titull “Raporte nga Kamza”, brenda projektit “Strengthening Media Freedom, Professionalism and Journalists’ Safety in Albania” që zbatohet nga BIRN Albania në partneritet me SCiDEV dhe Qendra Faktoje, me mbështetjen financiare të Bashkimit Europian.

Përmbajtja e këtij materiali është përgjegjësi e autorit/autores. Përmbajtja e tij nuk është përgjegjësi e BIRN Albania, SCiDEV dhe/ose Qendra Faktoje, dhe jo domosdoshmërisht paraqet pikëpamjet e Bashkimit Europian apo partnerëve të sipërpërmendur.

Numri i leximeve: 2 452